Yolanda Castaño escribiu un vibrante limiar para o libro, coordinado por ela e co traballo fotográfico de Andrea Costas, 'Cociñando ao pé da letra', no que 21 escritoras e escritores de nós cociñan receitas moi literarias.
Velaquí as súas palabras. Recenden a boa cociña. Á de sempre.
O talento para a escrita non chega coma unha sorte de transo case místico capaz de infundir un ditado divino. O oficio da literatura non outorga unha categoría moral. Nin fan máis ca dano todos eses contos. Gastados patróns que afastan ao escritor, á escritora, das cousas do mundo e dos demáis.
A da literatura é unha materia prima máis feita para picar, amasar ou cocer que para as revelacións dende o etéreo. Nada diso quita que exista sempre trascendencia e prodixio en cada proceso de creación, saia este do forno ou da páxina en branco; como tampouco que os resultados se asemellen a manxares para deuses.
Fálase cada vez máis de receita propia do autor ou autora, de doses, de condimentos, de ‘cociña literaria’. Os textos, coma as masas, trabállanse coas mans tanto ou máis que coa cabeza, infinitamente máis que con esa víscera chamada corazón.
Procesos similares, xeitos que se asemellan, eslúense as xerarquías entre xéneros de xenio creador. Igual que é a mesma persoa cando escrebe que cando ama, cando pela unha pataca, condimenta un guiso sensacional. Non hai compartimentos estancos para o ánimo que trata de sorprender cun novo gratinado, cun léxico renovador.
Así quixemos esculcar as relacións ocultas ou indiscretas entre cociña e escrita. E fixémolo con afán positivista, dende a mostraxe e a observación. A través do achegamento á vivencia que, da gastronomía, teñen os escritores e escritoras da nosa terra. Estudando as súas maneiras, os seus reveladores comportamentos, os seus acenos nun contexto tan íntimo como pode ser o que alenta entre os fogóns.
Este é por iso tamén un bo xeito entre moitos de achegarse á literatura feita hoxe na nosa lingua. Mergullarse nas creacións destes homes e mulleres a través dun fío condutor dificilmente máis gorentoso. Acompañalos ata eses ámbitos que comparten cos nosos, cos de todos, sorprendelos nas nosas mesmas rutinas e adentrármonos ata a cociña.
Esta é por iso tamén a experiencia da arte culinaria vivida por gastrónomos non profesionais. A suxestión dos pucheiros reflexada por aqueles que se expresan mellor a través das emocións. A capacidade de observar como de parecidos, de parecidas, podemos ser ante o papel ou sobre o mesado da cociña, que íntima relación se establece entre métodos de traballo e diminutas arquitecturas para o noso pracer.
Pero facelo esta vez non a través de textos técnicos e fotografías documentais, como resulta habitual en todo clásico libro de cociña. E porque este non o é, nin está
escrito por gourmets de renome, o achegamento debía facerse precisamente dende os sentidos e a intuición, dende a linguaxe das impresións, dende o alento creativo, a suxestión da palabra e o resplandor da memoria. 21 escritoras e escritores galegos, coa máxima diversidade en canto a sexo e xeración, xénero literario e ata zona xeográfica. Homes e mozas, rapaces, señoras, da aldea, na cidade, na costa, do interior. Son algunhas das máis representativas e puxantes voces da nosas letras actuais. Autoras de ensaio e de literatura dramática, narradores, poetas, cultivadores de literatura infantil e xuvenil.
Unha variada riqueza a través de ollos multiplicados, a través de perspectivas o suficientemente plurais. A mesma que deitou idéntica diversidade en primeiros pratos, principais e sobremesas, dende os máis sofisticados ás receitas máis austeras, dende unha fasquía elaborada ata o auténtico gusto popular. Profundamente nosas, dende o marisco ata a empanada. Unhas máis modernas, outras cargadas de tradición.
Porque a aventura destes 21 escritores/as galegos/as resolveuse nunha dupla colaboración. Para ela tiñan que sinalar previamente unha receita coa que gardasen algún vínculo emocional: aquela que os conmoveu dende nenos, ese prato estrela con que poder deslumbrar sempre, o mellor segredo herdado da familia, o seu prato favorito, a receita casual que foi crucial unha vez.
Tiñan, por unha banda, que redactar por man propia esa receita. Pero facelo aquí dende unha vontade rotundamente literaria, achegándoselle con novos ollos para convertila nun poema, inserila nun conto, darlle forma de diálogo dramático, facer dela un pequeno ensaio delicado coma bocado exquisito. Reescribir ese abraio sen acenos instructivos, destilado entre as ringleiras dunha escrita sensitiva, enormemente reveladora, aínda máis humana e orixinal. A guía de cociña ideal para lectores e lectoras empedernidas.
Mais non remataba aí o reto. Para maior implicación, o desafío propoñía elaboraren para nós esas receitas, meter autenticamente as mans na masa e demostrar de xeito practico as súas maneiras de cociñar. Falar co exemplo, expor ou seu facer.
Poucas veces antes un ollo de fechadura permitiu sorprender aos escritores e escritoras nunha actitude tan doméstica e desenmascaradora. E tamén xusto iso procura este libro, trocar as imaxes que deles e delas temos na nosa memoria visual: literatos falando dende un estrado, autoras sentando cátedra dende detrás dunha mesa presidencial. Son homes e mulleres picando cebola, enzoufando as mans, correxindo o punto de sal dunha pescada que quere estragarse.
E para retratar todo iso coa ollada coherente e necesaria, ninguén mellor ca Andrea Costas coma artífice do radiante testemuño. Lonxe do fotoxornalismo, precisábase aquí da pupila sensible dunha artista visual afeita a desenvolverse a través da linguaxe fotográfica para pescudar na particular experiencia da intimidade cotiá. Ela foi quen de deitar a súa achega –igual de fresca e intuitiva, de creativa, sagaz e sensible- ás íntimas transformacións das que fomos espectadoras. De procesar as accións elocuentes ás que asistimos priviliexiadas. E o seu mirar nunca é notario mudo. Constrúe unha obra máis. Esculpe o soporte deste libro.
Así, durante catro meses polo verán de 2009, ela e mais eu tivemos a fortuna de sermos recibidas nos fogares destes 21 escritores e escritoras galegos. Abríronnos de par en par os seus espazos propios, convidáronnos xenerosos a sentármonos ás súas mesas. Percorrimos o país viaxando da mariña luguesa ás Rías Baixas, do Baixo Miño ata o Corgo, dende Vedra ata o Morrazo, da Ría de Vigo ata Monforte, dende Lugo ata A Coruña, dende o Lérez ata o Deza, de Compostela á Terra Chá. Pisos altos, casas de pedra, chalés no campo, a casa da nai, un baixo no casco vello, un pazo xunta a costa, apartamentos con anos de historia, fogares a estrear. Cada un deses espazos gardaría tamén a seu relato propio, as súas portas foron o primeiro grande libro que se nos abreu.
As cociñas resultan sempre espazos acugulantes de historias.
Estas vinte e unha amosáronsenos espléndidas para que a lente de Andrea retratase eses procesos, os matices de cada elaboración e o resultado final. Tamén sempre un retrato central de cada un dos autores/as en relación co seu prato, nunha imaxe que vai máis alá.
O –xamais mellor dito- delicioso proceso de creación deste libro permitiunos aprender deles como artistas e como persoas, encontrámonos co creador/a e tamén co ser humano, coas súas feblezas e potencias, co seu xenio intelectual xunta as circunstancias diarias. Somos conscientes de que ninguén máis ca nós as dúas levaremos con nós a fortuna incalculable desta experiencia.
Mais agardamos que este libro poda traer un reflexo saboroso de todo canto degustamos.
Un libro de receitas, unha obra literaria, ou todo iso e algo máis. Convidámolos a este xantar para a reflexión e para os sentidos, para a memoria evocadora e para o luxo sensorial.
Xa o saben:
as musas non existen,
abran estas páxinas e seguro
que se lles abrirán os ollos.
Pero sobre todo, o apetito.
